In Polen, waar gebouwen uit de communistische tijd het landschap nog altijd domineren, werd de euro ooit gezien als de snelste manier om mee te doen in de economische top. Nu, na jaren van problemen in de euro-zone, hebben de Polen zich gerealiseerd dat de snelste manier om met die top mee te doen, al die tijd al in hun achterzak heeft gezeten.

Hun eigen munteenheid, de zloty, heeft voor een buffer gezorgd die de turbulentie die om het land draait aardig buiten de deur weet te houden. Slechts weinigen staan te trappelen om over te stappen op de euro, ook al heeft Polen beloofd dat wel te doen tijdens haar toetreding in 2004.
De euro, die op dit moment door 17 van de 27 eurolanden gedeeld wordt, was ooit een statussymbool van rijkdom, van macht en vooral van stabiliteit. Vandaag de dag is het een last geworden, en de vraag of landen er nog goed aan doen om de euro hun eigen munt te maken, is moeilijker te beantwoorden dan ooit.
In Griekenland, wiens zwakte aan de basis ligt van de problemen in Europa, zeggen beleidsmakers zachtjes dat het een fout was om toe te treden tot de euro. Maar ze kunnen niet meer terug, ze zitten gevangen als het ware. Het loslaten van de euro heeft voor Griekenland ernstigere gevolgen voor de economie en het land als geheel, dan de pijn die het land moet lijden als het wel aan de euro vasthoudt. In het land, net als in andere noodlijdende landen als Portugal en Ierland is immer groeiende kritiek op het feit dat Duitsland alle beslissingen omtrent leningen, tranches en voorschotten lijkt te nemen.
De nieuwere EU-leden hebben de euro nog niet geadopteerd. Polen en ook Tsjechië staan ook niet meer trappelend van ongeduld in de rij om dat te doen. In 2008 zei de Poolse minister-president Donald Tusk triomfantelijk dat zijn land zich bij de eurozone zou voegen in 2011. Maar het enthousiasme is dusdanig gekelderd, dat Poolse beleidsmakers geen idee hebben wanneer het land dat alsnog gaat doen.

“Het is geen makkelijke beslissing. En op dit moment is het ook niet eens een gespreksonderwerp in Polen”, zegt Jan Krzysztof Bielecki, de belangrijkste economische adviseur van Tusk. “Wij Polen zijn wat pragmatischer dan we enkele jaren terug waren. We hebben altijd al een romantische inslag gehad.”
Met 38 miljoen inwoners is Polen naast Groot-Brittannië het grootste land in Europa dat geen euro als munteenheid heeft. Gesterkt door de kracht van de zloty heeft Polen de snelst groeiende economie van de 27 landen in de euro-zone. De export neemt ieder jaar nog flink toe en consumenten hebben steeds meer geld te besteden. En het is op weg om de stijgende lijn door te zetten. Er wordt een economische groei van ongeveer 2,5% verwacht, op het zelfde moment dat economen verwachten dat de rest van Europa een dubbele dip zal gaan beleven.
‘Polen zal wachten en kijken’
Polen die geen vertrouwen hebben in de toetreding tot de euro, zien lessen die getrokken kunnen worden uit de fouten van andere landen. Ze zeggen dat met name Griekenland zichzelf het onheil op de hals heeft gehaald, omdat het nu vastzit aan de euro. Griekenland kan dus niet zijn eigen munteenheid devalueren om ervoor te zorgen dat toerisme en investeringen weer aantrekken. Maar de Polen kijken met nog veel meer interesse naar landen als Slowakije en Estland. Deze twee voormalige communistische landen hebben ook de euro aangenomen als munteenheid en moeten nu meebetalen voor onder andere Griekenland.
In de Praga buurt in Warschau wonen Artur en Elzbieta Zawadzki. Zij werken al 33 jaar in hun eigen kledingwinkel. Vanuit hun winkel zagen zij de schuldencrisis van Polen in 1981, de hyperinflatie die volgde aan het einde van het communistische tijdperk en de schommelingen van de zloty sindsdien aan hen voorbij trekken. Zij hebben liever de situatie zoals die nu is, in plaats van de situatie die zou kunnen zijn als Polen de euro zou gaan gebruiken.
“De euro drijft de prijzen onherroepelijk omhoog”, zegt Artur Zawadzki (58 jaar oud). “En het zal vooral pijnlijk zijn voor kleine ondernemingen, zoals de mijne.” Als Polen de zloty blijft gebruiken, zijn hun producten, keramiek, beeldjes en kleding, uiterst aantrekkelijk (lees: goedkoop) voor toeristen. En zo kunnen zij de producenten van deze artikelen blijven betalen. “Als Polen de euro gaat gebruiken en de prijzen stijgen, zouden de zaken lang niet zo goed”, besluit Artur. “Tsjechië heeft de euro niet, maar Slowakije wel. Dat land heeft problemen en de mensen zijn er doorgaans erg arm. Polen zal wachten en kijken.”
Economen stellen dat de zloty het land heeft geholpen om economisch te groeien. Had het land de euro gehad, dan had de economie niet de groei van ongeveer 2 procent per jaar gehad. En die 2 procent maakte voor Polen juist het verschil tussen een recessie en gematigde groei. Want toen de zloty tijdens de crisis in 2008 en 2009 in waarde daalde, tot ongeveer een derde van de euro, werden ook vrijwel alle producten in Polen goedkoper – tot ongeveer een derde van de gemiddelde prijs in de eurozone.
Een onderzoeksbureau deed onlangs een peiling om te kijken hoe groot de weerstand tegen de euro nu echt was onder Polen. In 2002 wilde 22 procent van de Polen de euro niet. In januari 2012 was dat percentage gegroeid tot ongeveer 60.
“De aantrekkingskracht is minder geworden”, zegt minister van Buitenlandse Zaken Radoslaw Sikorski. Hij voegt daar wel direct aan toe dat hij een voorstander is van het toetreden tot de euro, op lange termijn. “Vandaag kunnen we gewoonweg niet het benodigde aantal stemmen in het parlement halen om die toetreding mogelijk te maken.”
Bij de Poolse centrale bank is de drang om van munteenheid te wisselen ernstig afgenomen, nadat medewerkers de deurklinken van de bank hadden vervangen door eurotekens, in afwachting van de toetreding. De gouverneur van de Poolse centrale bank, Marek Belka, was de minister-president tijdens het hoogtepunt van het euro-enthousiasme in Polen vlak na de toetreding in 2004.
Nu gaat hij gesprekken over toetreding tot de euro tegemoet met een koffer gevuld met ‘maar’, ‘wat als’ en ‘stel dat’, ook al geeft hij schoorvoetend toe dat het verdrag met de EU Polen uiteindelijk toch dwingt toe te treden.
In de beginjaren van de toetreding was iedereen positief, en wilde de euro liever gisteren dan vandaag omarmen”, zegt Belka. “Maar nu hebben we vele, vele redenen om dat niet te doen. De euro is op dit moment niet sterk en we weten niet wat de munt en de eurozone als geheel zal gaan doen in de toekomst.”
In de afgelopen maanden hebben verschillende eurolanden onder aanvoering van Duitsland striktere regels wat betreft leningen en uitgaven toegepast. Teneinde toekomstige problemen te voorkomen. Op 25 januari werden 25 van de 27 landen het eens over fiscaal pact waarbij ze zichzelf zworen te beloven er alles aan te doen om de euro niet te laten vallen (lees: er werden afspraken gemaakt over plafonds in leningen en uitgaven). Poolse leiders gaan er dan ook prat op dat zij de eerste in Europa waren, in 1997, die zulke maatregelen in de grondwet opnamen. Daarmee liepen zij ver vooruit op de rest van Europa. Analisten zeggen dan ook dat Polen, als het gaat om de toekomst van de euro, een zeer betrouwbare en stabiele partner voor Duitsland zou kunnen zijn.
Ondanks het feit dat het land de euro nog niet heeft omarmd, probeerde Polen eind vorig jaar wel een plek aan de onderhandelingstafel te krijgen, waar werd afgesproken welke landen hoeveel geld aan leningen zouden krijgen. Critici stelden dat Polen niets te zeggen had omdat het de euro nog niet gebruikte, maar Belka kaatste de bal net zo hard weer terug door te stellen dat het een unieke kans is voor Polen om alle regels en wetten te leren die horen bij het gebruik van de euro als munteenheid.
Het gevoel dat de toekomst van de Europese Unie in de eurozone ligt, maakt dat er nog altijd Poolse beleidsmakers zijn die geïnteresseerd zijn in toetreding. Dit zijn tevens de beleidsmakers die proberen Polen te laten integreren in West-Europa. Zij zeggen ook dat het afschaffen van transactiekosten en wisselkosten zorgt voor een betere toekomst met meer investeringen.
“Wij kunnen het ons niet veroorloven om op te treden zoals Groot-Brittannië dat doet”, aldus de president van de Societeit van Poolse Economen Ryszard Petru. “Wij zijn geen eiland.”
En toch, vele Polen zijn erg blij met het feit dat zij nog altijd de zloty in hun portemonnee hebben zitten. Studente aan de universiteit van Warschau Agata Bielecka (26): “De euro heeft een grote crisis veroorzaakt. We moeten nog maar eens heel goed over toetreding nadenken.”